Historia om den avdøde rusmisbrukaren Siw fekk 61 sider i Aftenbladet: Slik jobba dei fram saka

Fredag for halvannan veke sidan publiserte Stavanger Aftenbladet reportasjen med tittelen «Gi meg litt lykke før jeg dør - historien om Siw». Den handla om avdøde Siw (45), som i fleire tiår levde eit liv prega av rus, vald, psykiske lidingar og som ikkje fekk hjelpa ho hadde behov for.

Artikkelen kjem i åtte kapittel, er på 61 papirsider, og har etter ti dagar selt over 230 abonnement på tvers av ulike Schibsted-aviser, og generert over 175.000 visingar hos Stavanger Aftenblad.

– Saka handlar om Siw, som er ei dame som knapt nokon visste kven var for inntil ei veke sidan. Dette er historia om ei 45 år gammal dame som døydde i ein kommunal bustad. Me meiner det er ei historie som angår oss på mange måtar.

– Jo meir me grov i hennar historie, jo meir tykte me dette var ein historie som måtte forteljast, seier journalist Thomas Ergo i Stavanger Aftenblad.

Med seg på laget hadde Bjørnå og Ergo fått Anders Minge og Grethe Nygaard på foto, Rune Vandvik på video, Mariken Steen-Forgaard på illustrasjonar, Inga Sverdrup og Filip Blaauw på utvikling og Tarald Aano som prosjektleiar.

– Mange tusen «blålysmenneske» i Norge

Saman med kollega Tove Bjørnå har dei i eit drygt år jobba med å fortelje historia om Siw, som vart funnen død i sin kommunale bustad tysdag 7. april 2015.

Stavanger Aftenblad hamna på sporet av Siw heilt tilfeldig hausten 2017, då dei hadde eit møte med to branninspektørar om historier frå byens skuggeside. Då glapp det frå den eine inspektøren at dei hadde vitja bustaden til nettopp Siw, berre ti dagar før ho vart funnen død. Inspektørane hadde ved eit tilsyn sett at noko var alvorleg gale med Siw, og varsla kommunen og naudetatane allereie dagen etter.

Likevel fekk ikkje Siw hjelpa ho trengde i tide.

– Det er ei historie om eit menneske «i systemet», og me meiner hennar historie representerer noko typisk for mange rusmisbrukarar med psykiske problem og som opplever å møte «systemet». Det får me mange tilbakemeldingar på. Grunnen til at me gjekk inn i Siw si historie er at den er større enn seg sjølv, seier Ergo til Medier24, og legg til:

– For å setje tal på det så fortel historia om Siw historia om dei sokalla «blålysmenneska» i Norge. Dei 6.000 menneska som slit mest med rus- og psykiske lidingar, og som vert kjenneteikna ved at dei er vanskelege å hjelpe, og at systemet ikkje er godt nok skodd til å hjelpe dei.

Bjørnå supplerer:

– Det er mange tusen «blålysmenneske» i Norge, som er vanskeleg å hjelpa og som slit tungt med både rusproblem og psykiske lidingar.

– Feil organisering i kommunen

Journalistane i Stavanger Aftenblad meiner historia fortel langt meir enn berre historia om Siw, og gir «dei usynlege» i miljøet eit ansikt.

Ergo vil med saka belyse korleis ho vart følgt opp av kommunen, psykiatrien og andre ansvarlege etatar.

– Veldig lite av alt det dramatiske som skjer i Siw sitt liv gjer djupt inntrykk på hjelparane. For oss, vanlege menneske, som lev i ei ordinær verd, ville ei gitt veke i Siw sitt liv verka sjokkerande og skakande. For dei som jobbar tett på ho så er det ikkje like skakande.

– Vår inngang var at om det er nokon som slår alarm om Siw, så er det gjerne ikkje slik at hjelpeapparatet hoppar opp og seier at dei må gjere noko. Det vart slegen kraftig alarm om Siw halvannan veke før ho døde, og nokon av dei som slo alarm gjekk rundt og prata om det fleire år etterpå. Og kva var det som skjedde?

Då saka på åtte kapittel vart publisert, kom den med seks tilhøyrande saker med tilsvar frå Stavangers kommunaldirektør, assisterande rådmann i kommunen, psykiatrisk ved Stavanger universitetssjukehus, fastlegen, Stavangers oppsøkende behandlingsteam og politiet.

– I ei oppfølgjingssak ser me på korleis kommunen er organisert, der ein regional rusforskar seier at måten det er organisert på gjer at ansvaret for dei svakaste, som Siw, vert pulverisert, og at organiseringa av kommunen sine tenester på dette området er feil. Han seier òg at den same tendensen ser me mellom til dømes spesialisthelsetenesta og kommunen, seier Bjørnå.

– Forfattar og forskar Arnhild Lauveng seier i eit intervju at Siw si historie er veldig representativ for korleis denne gruppa vert behandla i Norge, legg Ergo til.

I eit tilsvar til Aftenbladet seier kommunaldirektør Eli Karin Fosse i Stavanger mellom anna:

– Generelt veit eg at dersom rehabiliteringsseksjonen meiner ein brukar har behov for oppfølgjing og dagleg tilsyn utover miljøarbeiderane si arbeidstid, må dei kontakte helse- og sosialkontoret for å få sett inn andre tenester.

Umiddelbar debatt

Halvannan veke etter første publisering har duoen fått ei lang rekkje tilbakemeldingar – både frå fagmiljø, brukarar og tidlegare brukarar – som har slukt saka.

– Det er kjekt. I tillegg kjem kollegaer og seier dei høyrer folk prate om Siw på nabobordet på kafeen. Det er ein god indikator at ein har fått folk til å byrja å diskutere, seier Bjørnå til Medier24.

Ergo tykkjer det er bra at saka skaper debatt og engasjement.

– Hjelpeapparatet fungerer ikkje i den forstand at dei er for dårlege til å samarbeida om denne utsette gruppa. Det har me fått ein umiddelbar debatt om, seier han.

I arbeidet med saka brukte dei først ei stund på å finne ut kven denne kvinna var. Deretter måtte dei finne ut kven familien og hennar næraste var. Då dei fekk underskrifta frå faren om at teieplikta kunne opphøyrast, fekk dei eit unikt innblikk i dei ulike institusjonane og korleis det har blitt jobba med Siw sidan ho først vart ein kjenning av politiet i tenåra.

– Ein del hendingane er dokumentert i dei mange journalane. Når ein beskriv ei scene, kan det vere frå politiet si etterforsking, vitne, dommar, journalar – så dei fleste hendingane er det veldig breitt kjeldegrunnlag for, seier Ergo.

– Når det er usemje, og fleire versjonar, om ein situasjon, fortel me om det, legg han til.

– Når ein kan sjå det som står i fengselsjournalen, og i tillegg høyre frå munnlege kjelder, får ein eit mønster i historia som til saman gjer at ein kan fortelje om dette mennesket i systemet som ingen andre kan. Ein får eit overblikk som ingen andre har.

Gravegruppe i Aftenbladet

Bjørnå fortel at dei har vore ute og prata med folk i miljøet Siw var i.

– Me har òg vore ute i miljøet og funne desse folka som Siw vanka med, prata med dei, henta inn ulike informasjon og danna oss eit bilete, seier ho, og legg til:

– Det har vore utruleg mykje dialog mellom meg og Thomas, og så har me nytta tidslinjer, samla all informasjon, og sett på alle dei ulike dokumenta. Det er mange ting som er brekt opp. Å samle dette, slik at ein faktisk ser kva som går føre seg i dei ulike instansane, har vore veldig viktig.

Stavanger Aftenblad har ei gravegruppe som består av fire personar, og fekk i 2016 stor nasjonal merksemd for den 64 sider lange reportasjen «Glassjenta». Den fekk dei òg den store journalistprisen for. Det var likevel ikkje gitt at avisa skulle skrive ein ny dokumentar på over 60 sider då dei sette i gang arbeidet med historia om Siw.

– Me får god tid til å gå inn i saker, så det er ikkje gitt tidsavgrensing i utgangspunktet, og det blir litt til medan me går. Så ser me kva utfordringar me møter på. Dei er rause slik sett, seier Bjørnå.

– De var meininga at den skulle vere kortare. Me såg undervegs at det var verdt meir. At me fekk høve til det er ganske unikt, legg Ergo til. 

Alvorleg sjuk

Duoen fortel om ei rekkje etiske utfordringar undervegs, og at det er vanskeleg å finne balansen i omtalen av ei kvinne som ikkje lenger er i live, og som aldri i eigen person gav aksept for at historia vart fortald.

– Kva kan me skrive om Siw, når ho ikkje er med oss lenger? Og me vil aldri få svar på om Siw ville gitt aksept for at me fortel historia. Det vil alltid vere vanskeleg å vite sikkert. Me innleia samarbeid med dei som var nær ho innleiingsvis. Og så har me hatt kontakt med dei som hadde mest med ho å gjera. Både kjærastar og folk som jobba tett på ho. Dette er gjort i forståing med dei, seier Ergo.

– Skal du fortelje historia, må du òg fortelje om det mest forferdelege ho var gjennom. Til slutt forstår ein at ho var alvorleg sjuk, og difor tek ho enormt mange dårlege val. Ho er i ein vond spiral. Skal du fortelje historia om ho, er du nøydd til å gjere det heilt – og ikkje halvvegs, seier han.