Professor: – Svært alvorleg dersom Mattilsynet vil skjule eigne feil for pressa

Mattilsynet sin rapport om ein pelsdyrfarm i Rogaland har fått stor merksemd sidan NRK Rogaland avslørte saka søndag. Pelsdyrbonde Per Olaf Lauvås hadde fått ein rapport frå Mattilsynet om at minkfarmen hans var full av utsvelta og dehydrerte mink, og at dei var fulle av sår og sjukdommar. Det var i tillegg fatta vedtak om å avvikle farmen.

Ingenting stemte, og Mattilsynet gjekk med på å føre eit nytt tilsyn og skrive ein ny rapport. Lauvås ville ha offentleg beklaging, men Mattilsynet ville halda alle dokument borte frå postlistene, for å unngå medieomtale. NRK har med lydfiler dokumentert at bonden seier til Mattilsynet at media berre kan få rapporten.

– For meg verkar det som om Mattilsynet forsøker å skjule at dei har ein inspeksjonspraksis som ganske enkelt er ikkje er lovleg, og at dei brukar inspektørar som ikkje er kompetente, seier ekspert i offentleg rett, jusprofessor Jan Fridthjof Bernt ved Universitetet i Bergen, til Medier24.

Heldigvis hadde journalist i NRK Rogaland, Syed Ali Shahbaz Akhtar, fått tak i rapporten på eiga hand – utan omvegen via postlistene. Han ville likevel teste Mattilsynet, for å sjå om han fekk innsyn likevel.

Det var ikkje like enkelt.

– Teieplikt ikkje eit tema her

Akhtar, med fleire, vart nekta innsyn i dokumentet. Det vart bestemt i beste meining, ifølgje direktør Ole Fjetland i Mattilsynet region Sør og Vest. «Vi ønsket ikke at et feil inntrykk av minkfarmen til Lauvås skulle komme fram gjennom denne rapporten», skriv han hos NRK Ytring.

– Det er strenge krav til kva som kan reknast som personlege opplysningar. Det er veldig mykje i den rapporten som, etter mitt skjønn, ikkje går under den kategorien, seier Akhtar til Medier24.

• Det har ikkje lukkast Medier24 å nå regiondirektør Ole Fjetland i Mattilsynet torsdag. Les Mattilsynet si forklaring i Fjetland sitt innlegg hos NRK Ytring her.

Heller ikkje Bernt går med på forklaringa til Mattilsynet.

– Teieplikt kan ikkje vere eit tema her. Når bonden har sagt det er ok, kan dei ikkje nekte innsyn med omsyn til han. Då fell teieplikta bort, seier han.

Akhtar fann ikkje dokumentet ved å søke verken på namn eller nøkkelord. Då han fann den ved å søkje på saksnummer, såg han at fleire hadde forsøkt å få innsyn utan hell.

– Eg brukte saksnummeret for å finne saka. Då fekk eg det opp, var det ingen beskrivelse av kva dokumentet gjaldt. Berre stjerner, som er praksis når det er skjerma. Eg såg det var fleire innsynskrav – og avslag på innsyn – på rapporten frå før, seier han.

– Straffbart å ikkje følgje

Bernt reagerer sterkt på journalføringa, og peiker på strenge krav om kva opplysningar som skal med i eit journal- og arkivsystem.

– I arkivforskrifta er det klare reglar om korleis ein skal journalføre saksdokument. Då må ein mellom anna skrive kva og kven saka gjeld – jo mindre det er omfatta av teieplikta.

Journalføringa skal skje på ein måte som gjer det mogleg å identifisere kvart dokument. Det var ikkje tilfellet her.

– Det som er spesielt med Arkivlova er at den – i motsetnad til offentleglova – er straffbar å ikkje følgje. Brot på Offentleglova gir normalt berre kritikk, held han fram.

Professor Bernt mistenkjer at Mattilsynet hadde andre hensikter enn å skåne bonden då dei nekta innsyn i dokumenta.

– Det kan sjå ut som at dette er for å skjerme inspektøren som, etter framstillinga på Debatten, må ha gjort ein forferdeleg dårleg jobb. Det vart antyda at Mattilsynet nyttar lekfolk for å utføre tilsyn, men det må vere heilt i strid med alle krav til skikkeleg saksbehandling. Det er ikkje spørsmål om lekmannsskjønn, men om kva som er veterinærfagleg forsvarleg, seier han.

– I alle høve har Mattilsynet ikkje lov til å nekte innsyn for å skjerme eigne feil. Har ein inspektør gjort alvorlege feil, må ho finne seg i at det vert offentleg kjent. Dette går på tilliten til eit offentleg organ med vide fullmakter.

– Ikkje uvanleg

Johan Greger Aulstad, professor i rettsvitskap ved Universitetet i Tromsø og forfattar av fagboka Innsynsrett, har ikkje fått med seg detaljane i Mattilsynet-saka, men seier det ikkje er uvanleg at offentlege skjuler dokument utan heimel i lov.

– Det er ikkje så uvanleg det me ser der. Det skjer veldig mange stader i forvaltninga, seier han.

Aulstad er ikkje overraska, seier han. Vidare tykkjer han det er bra at Mattilsynet forsøker å rydde opp.

– I denne saka har Mattilsynet endra kurs, og det er positivt. Det er nok i mennesket si natur at ein ynskjer å skjule ting som kan skade institusjonen ein jobbar for, eller andre menneske, seier han.

Bernt tykkjer på si side det er svært alvorleg dersom dei har forsøkt å skjule eigne feil.

– Me må ta atterhald om at me kanskje ikkje har fått heile historia, og soleis berre gjettar på kva som har skjedd. Men om det er slik at ein har forsøkt å skjule slike feil, er det svært alvorleg, og ein klar tenestefeil.