Redaktørforeningen med ti råd om sjølvmordsomtale: – Omtal det meir aktivt

Torsdag vart Norsk Redaktørforening (NR) sin nye rettleiar om sjølvmord (sjå faktaboks) presentert og debattert på NR sitt haustmøte i Tromsø.

Der vart også NRK sitt mykje omtalte «Trigger Warning»-prosjekt debattert. I deira saker har rikskringkastaren avdekt ukjente og lukka Instagram-nettverk for unge jenter som har teke livet sitt dei seinaste åra.

– Utgangspunktet vårt var å gå inn og sjå på sjølvmord, som er eit stort samfunnsproblem. Me hadde ein serie om sjølvmord på lukka avdeling i 2018, og i arbeidet med det kom det indikasjonar på at det eksisterte eit nettverk som var ukjent for hjelpeapparat, vener og familie, sa Frank Gander, redaktør for Dokumentar- og samfunnsavdelinga i NRK frå scena.

I den nye rettleiaren står det mellom anna at ein må vera open, vera medviten om detaljbruk, visa omsyn overfor etterlatne, og at ein må fortelja om etiske val undervegs.

Balansegang

Med Gander sat leiar Lars Mehlum for Nasjonalt senter for selvmordsforskning og -forebygging, nyheitsredaktør Karianne Solbrække i TV 2 og assisterande generalsekretær Reidun Kjelling Nybø i NR.

– Det viktigaste var å ta vare på dei som medverka på best mogleg måte, og balansera det mørke med håp, og å passa på mengda i alle publiseringar. Ein kan forsvara éin og éin dokumentar, men når ein gjer dette i eit mediehus kan det bli veldig massivt. Ein kan forsvara kvart bilete, men i sum kan det bli mykje, sa Gander.

Mehlum, professor ved Universitetet i Oslo, tykkjer NRK har laga ein god og viktig artikkelserie, men meiner det er ei rekkje etiske vurderingar det er viktig å ta omsyn til.

– Det er eit svært godt program, med høg kvalitet, og det er både verdifullt og viktig å få fram i samfunnet. Debatten handlar om kor langt ein kan gå når me skal setja lys på viktige, og nye, samfunnsproblem, som er i forandring, sa han.

– Eit ord som går igjen i programma er «trigging». Det er ikkje noko nytt. Men det nye er at det skjer så raskt og i så store gruppe. Kan eit massiv fokusering boosta eller rekruttere unge menneske til miljøet? la han til.

– Eg kan ikkje seia at NRK sine program ikkje har vore skadelege. Eg har likevel heller ikkje bevis på at det har vore det. Det er eit alvorleg spørsmål. Smitteeffektar er reelle og velmeinte tiltak kan påverka negativt, sa Mehlum.

Imot særbestemmingar

Reidun Kjelling Nybø meiner ein ikkje har behov for alle dei sterkaste detaljane i sjølvmordsomtale. Det står også sentralt i den nye NR-rettleiaren. Ho var kopla på av NRK for å vurdera etiske utfordringar med Trigger Warning.

– Då eg først vart kontakta av NRK om prosjektet tenkte eg at «dette får de ikkje til». Iallfall ikkje når målgruppa er dei same som held til på nettverket, sa Kjelling Nybø.

Nyheitsredaktør Karianne Solbrække i TV 2 uttalte for eit drygt år sidan at media sjølv har medverka til å skapa tabu om sjølvmord. Under debatten torsdag viste ho mellom anna til punkt 4.9 i Ver Varsam-plakaten, om sjølvmord, som kom inn i plakaten i 2005.

– Eg er prinsipielt imot for mange særbestemmingar i VVP. Sjølvmord og sosiale medium bør ikkje liggja i plakaten, fordi den er allereie dekkjande for omsynet me skal ta i alle type saker – som sjølvmord, sa Solbrække.

– Må fjerna tabu

Ho er positiv til rettleiaren som no er offentleg på Norsk Redaktørforening sine nettsider.

– Rettleiarar som kjem i dag er nok til å gje oss rettleiing som redaktørar. Særbestemmingar i VVP gjer at ein vegrar seg for fenomen som sjølvmord. Det kan forsterka tabuet i samfunnet, sa Solbrække.

Det er Mehlum til ein viss grad samd i.

– Ver Varsam-plakat-paragrafen me snakkar om no har ein god funksjon i Norge. Det trur eg den vil halda fram å ha, sa han, men la til:

– Kvar er skilnaden på tabuisering og stigma og alminneleggjering? Me ynskjer ikkje alminneleggjering, men å fjerna tabu og stigma. Me må gjera endå meir, og omtala det meir aktivt. Balansen går på å vita kva ein må vera varsam med, sa han.