MINIKURS: Vil du bli ein betre fotograf? Ikkje kast vekk tida på å notera. Ta bilete!

Etter fleire år som tilsett i lokalaviser og som fotojournalist utanfor allfarveg har eg opparbeida ein del erfaring om fotografering i hyrten og styrten.

Eg har vore slave av deadline, låge budsjett og høge produskjonskrav. Og gang på gang observert at «lokalavisfoto» er ein ynda hakkekylling som det er lett å flira av.

Grunnane til det er mange, men når nesten samtlige aviser utanfor storbyane kuttar fotografstillingane sine, og dei aller fleste frilansfotografar bur i Oslo, er det kanskje ein del av forklaringa.

Eg veit at dåkke vil!

  

Men er det så gale? Veldig mange av oss som jobbar i mindre medier, har lyst til å gjera ein ordentlig fotojobb. Det siste året har eg helde ei rekkje fotokurs for aviser tilknytt Landslaget for Lokalaviser. Eg ser både vilje og ynskje til å verta betre.

Men at det er eit leiaransvar å løfta fotokvaliteten, er utanfor ein kvar tvil.

Så først ei oppfordring til redaktørane der ute: Sats på foto.

Ikkje SEI at du skal satsa på foto, men sats på foto.

Arranger kurs for alle i redaksjonen og grafisk. Bruk midler på ordentlig fotoutstyr. Bruk frilansarar. Neste gong du lyser ut ei stilling, våg å lysa etter ein fotojournalist eller fotograf. For dei fleste fotografar kan faktisk skriva og.

Snakk om foto på morgonmøtet. Bestill ein fotoreportasje kvar helg- og la det gå på rundgang. Utdel vekas vinflaske til beste foto.

Krev at bileta i di avis skal halda standard.

 

Del 1: Å forstå kamera

Kameraer i dag er såpass enkle og greie at det er ei litt bakpå unnskyldning å seie at du ikkje forstår det tekniske.

Du har lært deg alfabetet, sånn at du kan skriva intervjuet, og det er MYKJE vanskelegare.

Så her er det berre å setja i gang. Her følger ein teknisk bit, men eg anbefaler å lesa meir, sjå instruksjonsvideoar, øva mykje, og ta eit kurs. 

Å ta bilete handlar kort sagt om å fanga inn rett mengde lys inne i kameraet. Denne mengden vert i hovudsak regulert av blendar, lukkar og ISO.

 

BLENDAR: Blendar er eit hol inne i objektivet som enten vider seg ut eller trekk seg saman alt ettersom kva du har stilt inn på. Stor blendar opnar holet og gjev mest lys. Stor blendar gjev også lav dybdeskarphet.

Det vil si at  bakgrunnen blir uskarp, medan det du fokuserer på blir skarpt. Jo betre (dyrare) linse du har, jo større blendar kan du oppnå. Portretter med skikkelig stor blendar er ofte lekre å sjå på.

Ein fotograf fortalte meg at ho pleide å seie «no tek eg på godlinsa - ALLE blir vakre med denne».

Og det stemmer faktisk! Det er og ein hendig måte å unngå at rot i bakgrunnen skal verta for forstyrrande. Liten blendar gjer det motsette-og er fint på oversiktsbilete, naturfoto og andre motiv der det meste skal vera skarpt.

Eksempel på stor blendar: F1.8. Liten blendar: F14.

 

LUKKAR: Lukkartida er ganske grei. Når du trykkar på utløysaren er det ei gardin inne i kameraet som går opp i ei viss mengde tid og slepp inn lys. Jo kortare tid oppe, jo mindre lys slepp inn, og jo raskare vert biltet teke.

Lukkartid er viktig å tenka på nrå du fotograferer ting som rører seg. Idrett, dyr, action av alle slag. For lang lukkartid gjer biletet uskarpt.

Eksempel på kort lukkartid: 1/2500 sek. Lang lukkartid: 1/1 sek.

 

ISO: I tillegg til blendar og lukkar vert lysmengda regulert av ISO. Dette er kort fortalt lysfølsomheten i kamera. Har du lav ISO er den lite lysfølsom. Har du høg ISO er den veldig lysfølsom.

Du mister litt av bildekvaliteten når du kjører opp ISO-en, men du kan ta skarpe bilete i dårlegare lys, og det er ofte viktigare enn å ha lekker trykkvalitet. På avispapir ser du nesten ikkje forskjell.

Eksempel på lav ISO: 100. Høg ISO: 8000.

 

Lær deg meir

Har du eit amatørkamera, kan du mest sannsynlig greia deg ganske fint med autoinnstillingane. Dei er til dømes sport, portrett, og makro (nærfoto). Desse innstillingane stiller inn blendar og lukkar slik kamera trur du vil ha det når du skal fotografera portrett eller sport. Du kan og setja ISO på auto.

For å betre forstå den tekniske biten, ta ein kikk på nettet.

Introvideo frå Komplett: 

• Fotoblogg.no skriv også eit fint innlegg
• Introvideo på engelsk
• Fotoskolen fra Tek.no
• Og ein genial simulator som viser korleis alt funkar saman: exposuretool.com

Kamera kostar

Har du eit proffkamera og gode objektiv vil du oppnå heilt andre tekniske resultat enn med eit amatørkamera, men kamerautstyr er relativt dyrt. Pris og kvalitet følger kvarandre. Eg vil påstå at objektiver er viktigare enn kamera, men du bør investera minst 6-10.000 i eit kamerahus.

Før du kjøper både kamera og objektiv, må du vita kva du skal bruka det til. Fotograferer du mykje portrett, ville eg gått for eit objektiv utan særleg zoom som har stor blendar (kan kosta mellom 2000 og 4000). Er det sport, treng du mest sannsynlig eit teleobjektiv. Desse er ofte litt dyrare. I tillegg treng du eit allround-objektiv med ein vidvinkel.

Starter du på  scratch, vil eg anslå at du må ut med 15-20.000 for å ha ei grei speglrefleks-pakke.

Sjølv brukar eg Canon 5d Mark 3 og ei 24-85mm linse med blendar 2.8. Kamera kosta 14.000 brukt, linsa kosta 18.000 ny. Tidlegare brukte eg ei 50mm linse som hadde ein gigantisk blendaropning på 1.2, og den saknar eg sårt.

Spør i ein god fotobutikk, på nettforum, eller spør ein fotograf.

Teknikk er langt fra alt. Når du kan alfabetet fra A til Å har du sjølvsagt betre forutsetningar for å skriva ein god roman. Men husk at uansett kor godt utstyr du har, er det innhaldet i biletet som er det viktigaste.

 

 

Del 2: Å ta bilete

«Me skal berre nett ha eit lite bilete»

Den setninga har eg høyrt mange gonger. Og sikkert sagt den og, på tampen av eit intervju. Men korleis kan me tru at biletet skal verta godt når det alltid kjem i siste rekkje? Her er nokre tips til korleis fotografiene dine kan verta betre. Du kan gjerne prøva eit av dei om gangen. Og dei kan du bruka uansett kva kamerautstyr du har:

 

1. Fotografering er det viktigaste du gjer når du er ute.

Tenk at teksten skal illustrera fotoet, heller enn at fotoet skal illustrera teksten. Tekst kan endrast, vinklast om, og du kan nesten alltid ta ein ekstra telefon og få det du treng av «tørr info».

Fotoet kan ikkje endrast, det må takast der og då. Derfor må du ikkje sløsa vekk tida på å notera heile tida når du er ute. Ta bilete!

 

2. Scenario: «Du skal ta bilde av Ukjent Anonymesen om 20 minutter!»

Prøv å finna ut mest mogleg om personen du skal møta. Ta eit facebook-søk for å finna ut korleis dei ser ut, spør andre i redaksjonen og for all del, ta kontroll over kor du skal møta vedkomande.

Er du heilt blank, kan det vera ein fin start å koma heim til nokon og snoka på familiefoto.

 

3. Finn ein stad som betyr noko for den du fotograferer

- eller ein stad som er aktuell for bakgrunnen for saka. Og: det er så godt som ALDRI eit kontor. Brekk saka ned til det mest konkrete og visuelle, kva handlar saka om? Sjøl om ordføraren jobbar på kontor og brukar datamaskin, handlar saka om barnehageplassar. Altså born.

Kanskje skal du ta ordføraren med i barnehagen. Eller kanskje det ikkje er ordføraren du skal ta bilete av i det heile tatt?

 

4. Sjå mot lyset!

Prøv å finna mykje lys. Dei aller fleste portretter skal ha lys i ansiktet.

Legg deg på minnet stader i nærleiken med fotolys (til dømes i endane av undergangar, bygg med glastak, overbygg, rom med vindauga på fleire veggar, lysningar i skogen).

Desse stadene kan du ha som «safe spots» når alt anna raknar. Fotograferer du innendørs, kan du ofte med fordel skru av taklyset og bruka kun vinduslys. Sterkt sollys er ikkje så flatterane å få midt i fjeset, prøv heller i ein skugge eller gjennom eit vindauge når det er fullt solskinn ute.

 

5. Dette er viktig: Fri til den ukjente personen foran deg

Gjer stas på den du fotograferer. Nokre seier at dei er ikkje fotogene. Det skal du ikkje godta. Då pleier eg å spøka med at «då har du berre ikkje møtt rette fotografen».

Sei, på din måte, at du VIL ta bilete av dei. Å stilla seg opp foran kameraet ditt er ein tillitserklæring til deg.

Og det betyr ikkje at du skal vera supersnill og ikkje stilla krav - tvert imot! 

 

6. Vær «sjefen» først

Ha ein plan. Den kan væra enkel, til dømes at du vil ta bilete i profil, eller at du vil fotografera nokon som står på ein stol. Har du ikkje ein plan, lat som om du har ein plan.

Du har spørsmål klare til eit intervju, du skal og ha idear klare til ei fotografering. Mange er usikre i fotograferingssamanheng, men det meste av «frykta» ligg hos fotografen sjølv.

Virkar det som du veit kva du driv med, vil dei fleste bli beroliga av det. Også du sjølv. Snakk med folk, få dei til å le, slappe av.

 

7. Instruer!

Unngå folk som står rett opp og ned og ser mot kamera. Det gjer dei fordi dei ikkje veit korleis dei skal stå. Du må ta styringa! For litt klassiske portrettfoto, få folk til å stille seg i profil frå deg, og så dreie hovudet mot deg.

Då vert alle automatisk rette i ryggen, og ser meir avslappa ut. Dette kan du og gjere med grupper. Folk kan kvile ansiktet i hendene, sitja på stolar utan rygglene, eller lena seg til ting. Og har du litt tid, kan du gjerne be dei gjera noko (berre ikkje på datamaskina…).

 

8. Solbriller, store jakker, skjerf og luer

...som skjuler og «pakkar inn» folk i arrangerte portrettbilete er ein uting. Med mindre dei er et poeng i seg sjølv, eller ein viktig del av en fotograferte sin stil. Same med datamaskiner, ipadar og telefonar-det har lite personlegdom. Ein ekstra fallgruve her er desse brillene som blir til solbriller ute i dagslys. Burde vore forbudt. Uansett: be folk ta av seg alt slikt.

 

9. Spør fotomotivet!

Når du føler du har fått ein del bra og safa oppdraget, kan du gjerne spørra: er det noko du kunne tenkt deg?

Mange har ikkje innspel, men er glade for å verta spurt. Og dei som har innspel, har av og til noko skikkeleg gull.

 

10. Det er litt ubekvemt

Noen gang prøvd å få unna fotograferinga fortast mulig fordi det er litt kleint? Dei fleste norske menneske er ikkje komfortable foran kamera, og mange norske fotografer er heller ikkje komfortable bak. Portrettfotografering kan ofte vera litt ubekvemt og «intimt».

Det gjer ingenting. Eg pleier å seia at det gjer litt vondt å bli fotografert, men at det er verdt det om me gjer det skikkeleg. Og når noko er ubekvemt, betyr det at noko står på spel: altså ein mulighet til å skapa fantastiske bilete.

 

11. Aleine? Då har du full kontroll

Ja, du må ofte skriva og ta bilete samtidig, kanskje ta video og. Det er slitsomt, og alt går på bekostning av alt. Tenk på det slik: du har full kontroll, og kan tenka heilheitleg rundt bilete og tekst.

Og så slepp du å krangla med journalistar som ikkje forstår at bilete og tekst må henga saman. Og når du er der ute åleine, er det jo berre du som kan bestemma korleis du skal løysa saka. Prøv. Velg deg ein sak i veka, der fotografiet er det viktigaste.

 

Lykke til!

Helsing frilansfotograf Ingerid Jordal. www.ingeridjordal.no / @ingeridjordal

PS: Hugs at dette er grunnleggjande råd! Absolutt alt eg har sagt her kan motseiast-og det finst heilt sikkert eksempel på fantastisk bilete teknee ute i sterkt solljos der ein mann med mørke solbriller står rett opp og ned og stirer i kamera. Med ei datamaskin.