Då nazistane tok kontroll: Difor fortalde Budstikka om avisa si mørke krigshistorie

I desember i fjor publiserte lokalavisa Budstikka reportasjeserien «Ordet fangar!». I jubileumsmagasinet då dei fylte 120 år fortel avisa over 68 sider avisa si historie under andre verdskrig.

– Avisa hadde valet mellom å lyde det nazistane befalte, strete mot og risikere straff – og kanskje meir enn det – eller å leggje ned, fortel journalistane Sidsel Hvaal og Kine Thorsen til Medier24.

– Tankevekkjar

Då dei oppdaga Budstikka si historie som propagandaavis, sette dei kaffien i halsen. Og så byrja dei å diskutere om, og korleis, det skulle forteljast til lesarane.

– Det handlar om då Budstikka mista ytringsfridommen etter at avisa vart okkupert. Budstikka køyrde på, haldt ope og tente pengar, seier Hvaal.

Arbeidet byrja ni månadar i forkant, men saka hadde først blitt diskutert i tre år – sidan dei først oppdaga kva som faktisk hendte med dåverande Asker- og Bærum Budstikke under andre verdskrig.

Det dei ville finne ut av var korleis redaksjonen reagerte då NS sette inn antisemitten Ørnulf Myklestad i avisa, tilbake i 1942. I arbeidet har dei grave i gamle styrepapir, Milorg-arkiv i Hjemmefrontmuseet og Riksarkivet. Forfattar Alf R. Jacobsen av «Kongens nei» bidrog òg i prosjektet.

– Dette vel me å publisere mellom anna fordi det er dagsaktuelt. Kva gjer redaksjonane når nokon kjem og vil sensurere oss? Dette skjer rundt i verda i dag, seier Hvaal.

– Det var ein stor tankevekkjar for meg. Eg følar ikkje eg skal sitje på ein høg hest. Det kan ikkje ha vore enkelt, seier ho vidare.

Journalist Hvaal fortalde om prosjektet framføre norske medieleiarar under Medieleder 2019-konferansen, arrangert av Norsk Redaktørforening og Mediebedriftenes Landsforening onsdag. Reportasjen er òg nominert til prisen «Årets Spesialmagasin».

Visste lite om nazi-historia

Også kollega Thorsen visste lite om avisa si krigshistorie.

– Eg visste veldig lite om dette – og iallfall ikkje at me hadde hatt ein skugge-NS-redaktør. Det var nytt for meg, seier ho.

– Kvifor valde de å skrive denne historia i deira eige jubileumsutgåve?

– Det er ei ganske ufortald historie. Det er skrive om før, men ikkje særleg sjølvkritisk, seier ho.

– At avisa trykte propaganda er noko Budstikka ikkje har vore glad i å skrive om seinare, seier ho.

I etterkrigstida oppstod det ein debatt mellom borgarlege- og arbeidaravisene, fortel Hvaal.

– Arbeidaravisene la stort sett ned, tente ikkje pengar, sleit med å kome på fote igjen og meinte at aviser som Budstikka skodde seg på krigen.

Sensuren kom umiddelbart med propagandatroppane og Erik Blücher sitt inntog. NS-redaktøren kom inn i redaksjonen kom inn i 1942.

– Men Budstikka trykte propagandaen fordi dei tenkte dei måtte – både før og etter Myklestad kom inn, seier Hvaal.

– Må ein døy for lokalavisa?

Arbeidet med reportasjen har fått spesielt Hvaal til å tenkje på korleis ho hadde reagert om ho hamna i ein liknande situasjon.

– Rune Ottosen sa at krig tek det beste og verste ut av folk. Du har dei som heller vil ta eit nakkeskot enn å føye seg, og så har du dei som til og med gjerne skriv propagandaen sjølv, seier ho.

Hvaal legg til:

Det er interessant å tenkje kva eg ville gjort om nokon kom for å presse meg.

– Kva ville du ha gjort?

– Må ein døy for lokalavisa? Eg veit ikkje om ein må det.