Kjersti Mjør er ordkunstnaren frå Hardanger: – Nynorsk for meg er språket eg skriv, tenkjer, og lever i

Kjersti Mjør er prisvinnande nynorskjournalist, harding, og kunne aldri tenkja seg å flytta til Oslo. I over eit tiår har ho engasjert, rørt, avslørt og skildra det vestlandske livet som journalist i Bergens Tidende, etter først nokre år som radiojournalist i NRK.

Nyleg vann ho Kulturdepartementet sin nynorskpris for journalistar – dryge ti år etter at ho stakk av med NTB sin språkpris i 2008.

– Eg byrja som Nynorskpraktikant i NRK i 1997, og har no fått Kulturdepartementet sin nynorskpris. No er ringen slutta og eg kan finna meg noko anna å gjera. Mission completed, seier Mjør til Medier24, spøkefullt, då me treffer ho på Litteraturhuset i Bergen ein solskinsdag i mai.

Fleire Medier24 har prata med vart overraska då Mjør vann nynorskprisen i april. Ikkje fordi det var ufortent, men fordi dei rett og slett ikkje kunne forstå at ho ikkje hadde vunne den før.

For Mjør er språk alt, seier ho.

– Eg er journalist, og i min bransje lever me av språket.

Ho held fram:

– Nynorsk for meg er språket eg skriv og tenkjer på, og lever i.

– Gammaldags syn på nynorsken

Nynorsk har lenge vore fy-fy i norske riksaviser. For eit års tid sidan fekk likevel Aftenposten og sjefredaktør Espen Egil Hansen ein Målblome frå Noregs Mållag, for å ha opna opp for nynorsk i spaltene.

Året før fekk Mjør sin gamlesjef, no sjefredaktør i VG, Gard Steiro, Noregs Mållag sin nynorskpris, for å ha opna opp for nynorsk i avisa.

Mjør er likevel ikkje nøgd med nynorsken sin status i norske riksaviser.

– Det er ikkje godt nok, seier Mjør.

– Mange har eit gammaldags syn på nynorsken og eit fordomsfullt syn på lesaren. Nynorsk er eit effektivt og godt nyheitsspråk. På TV 2 nyttar mange ankerpersonar og reporterar nynorsk, og på NRK høyrer du nynorsk heile vegen. I samtidslitteraturen er det òg mange fantastiske nynorskforfattarar, seier ho.

Den røynde journalisten trivst best når ho kan fortelja lange historier, og ikkje berre korte nyheitssaker. Det første har det blitt meir og meir av dei seinaste åra, og Mjør har etter kvart blitt fast leverandør til Bergens Tidende sitt Magasinet.

Historiene varierer. Det kan handla om alt frå millionmåleri på Hardanger-visitt, eit 30 år gammalt drap i Odda, eller avdøde «Smiley» – som var ein like integrert del av det Bergens bybiletet som Den blå stein, eller «mannen som forsvann i lause lufta» i Sogndal.

– Ofte ligg dei gode historiene og lurar rett under nasen på oss. Dei finst over alt. Både i offentlege dokument og i prat med naboen, seier Mjør.

– Ei gammal historie kan forteljast ein gong til, med nye innfallsvinklar, held ho fram.

– Det er nok folk i Oslo

Sjølv er Mjør oppvaksen Kvanndal i Granvin, på nordsida av Hardangerfjorden. Seinare har ho arbeidd både i NRK Sogn og Fjordane og NRK Hordaland før ho byrja i Bergens Tidende for å spissa pennen for over 20 år sidan.

Og det er vestlendingane som engasjerer ho. I fjor laga ho og kollega Tonje Aursland podkastserien «Dei 15 mest vestlandske vestlendingane».

Fann dei noko fellestrekk hos desse 15 personane som varierte frå gateguten Leo Ajkic til olje- og sjømatmogulen Helge Møgster?

– Vestlendingane har naturen, kulturen og til stor grad identiteten felles. Men på individnivå er me like ulike som alle andre. Vestlendingane kjem i så mange slags formar og sinnelag, seier Mjør.

– Aller mest var det ein god idé – å studera folk som både er forma av Vestlandet, og som har forma oss vestlendingar på eit vis – og som me kan identifisera oss med, held ho fram.

I kåringa av dei 15 mest vestlandske vestlendingane ville dei funne ut korleis oppveksten, språket, eller kulturbakgrunnen, har forma personane dei skulle intervjue.

– Eg lever på Vestlandet og jobbar som journalist her, så eg er veldig oppteken av og glad i Vestlandet, seier ho.

– Kunne du flytta til Oslo for jobb der?

– Nei! seier ho kjapt.

– Det er nok folk i Oslo. Kva jobb skulle det vore?

«Ho får tytete bergensarar til å tenkje»

For jobb har ho i Bergen. Sidan februar har ho vore ute i permisjon for å skrive bok om SV-veteran Oddny Irene Miljeteig, som har prega bergenspolitikken i to tiår. Når ho kjem tilbake, skal ho inn i Bergens Tidende sin kulturredaksjon – etter intern omorganisering i avisa.

Berre reportasjearbeid blir det likevel ikkje. I blant tykkjer ho det er godt å skriva eit par kjappe saker, logga av, og gå heim utan å ha noko hengjande over seg.

– Men hjarta slår hardast for forteljande journalistikk, slår ho fast.

Og kva er nøkkelen bak historiene? Dette skriv juryen til Kulturdepartementet sin nynorskpris, som karakteriserte Mjør som blant dei beste portrettørane i landet:

«Ingen skildrar vestnorsk liv som Kjersti Mjør. Ho får tagale hardingar i tale. Ho får tytete bergensarar til å tenkje. Og etterpå skapar ho ordkunst av det ho finn og gjer historiene nære og relevante for alle.»

Det er nemleg ikkje alle som er lika enkle å få til å stilla opp i pressa. Nemnde Møgster, som via konsernet Laco har direkte eller indirekte kontroll over reiarlaget DOF, Austevoll Seafood og Lerøy Seafood, er ein mediesky person, som svært sjeldan gir intervju til journalistar.

– Når du ringjer folk og fortel at dei er kåra til ein av dei 15 mest vestlandske vestlendingane, så kan dei liksom ikkje seia nei, om dei er aldri så medieskye. Då me kom, var Møgster ein ordentleg fin fyr. Han både lo og gret, seier Mjør.

Mjør er både nysgjerrig og glad i folk. Ho er med det utstyrt med nøkkelingrediensane for å få folk i tale. Det er nemleg ikkje rakettforsking, meiner ho.

– Om du likar folk, er interessert i folk, og viser at du lyttar, så går det langt på veg av seg sjølv. Det er ikkje ofte folk set seg ned, ser deg inn i auga og spør korleis du har hatt det, seier Mjør.

Endringar

Sidan tusenårsskiftet har journalistikken vore i meir eller mindre konstant endring. I lika stor takt endrar me medievanane våre. Utvalet er større, og tilgangen på innhald er i stadig veks.

Me er mindre tolmodige, og nye måleverktøy gjer det enkelt å sjå korleis artiklane vert mottekne. Kva vert lese, når hoppar lesaren av, og kva artiklar sel abonnement? Svara er berre eit tastetrykk unna.

– Det er ganske nådelaust. Både skånsellaust og nyttig. Du ser kva folk er interessert i, seier Mjør.

Ho er overtydd om at digitaliseringa endrar måten me skriv på.

– Ein strukturerer stoffet på ein annan måte. Det handlar om å ikkje gi bort alt med ein gong. Det trur eg me dreiv litt med før. Du skal hekta folk på forteljinga med ein gong – elles går det berre nokre få sekund før folk smett ut igjen og leitar etter noko anna, seier ho.

– Gjer det oss flinkare, alle desse måleverktøya?

– Ikkje nødvendigvis. Det er ikkje sikkert me lærer noko av det. Gard Steiro sa ein gong at ei sak som ikkje vert lese, har ikkje noko verdi. Kven er ei ulese sak for? Kjeldene? spør ho retorisk.

Sjølv trur ho likevel at ho – på bakgrunn av dette – byggjer opp sakene på ein annan måte enn før.

– Eg meiner bestemt det har skjerpa meg. Eg trur ikkje eg skriv dårlegare no, iallfall. Eg har lærd å fortelja historier på ein betre måte, held Mjør fram.

– Latskap

Mjør har nokre standardgrep ho meiner er viktige. Kronologi, frampeik, eigne ord – ikkje for lange sitat – og dyrking av hovudpersonane er alle viktige verkemiddel for å halda liv i reportasjane.

– Lange sitat vert mykje misbrukt i norsk presse. Du kan verkeleg ta livet av folk med å byrja sakene med lange, kronglete, sitat på fem-seks-sju linjer, seier ho.

– Eg trur det handlar om latskap. I staden for å prøve å formidle på ein kort og tydeleg måte kva saka handlar om, så overlèt ein til intervjuobjektet å forklara, held ho fram.

Det er ein uting at journalistar, både skrivande og i etermedia, overlèt journalistjobben til intervjuobjektet, meiner Mjør.

– Hjelp lesaren, og teikn eit bilete av saka, før alle kjeldene skal meina noko om det. Eg trur me har for stor tillit til at folk gidd å lesa langhalm av sitat.

– Det same gjeld med radioreporterar som seier til intervjuobjekt: «fortel oss kva me ser her». Dei overlèt til intervjuobjektet å vera reporter. Det er ganske spesielt, seier Mjør.

For å engasjere og gripe lesaren i lengre reportasjar meiner BT-journalisten – som snart kan kalla seg forfattar – at ein er nøydd til å gi lesaren eit bilete av situasjonen.

– Prøv å dyrk hovudpersonane, og bygg dei opp slik at lesaren kan sjå dei føre seg, og kjenne dei igjen seinare i historia, seier ho.

– Det er òg viktig å byggja opp scener. Gå rett inn i handlinga. Då må du spørje, grave, og få alle detaljar om kva som skjedde den gongen.