Rapport frå Presse­forbundet vil endra seks punkt i Ver Varsam-plakaten

Det var etter VG sin sak om dansevideoen med Trond Giske og Sofie Bakkemyr på Bar Vulkan i februar at Norsk Presseforbund sette ned «Kildeutvalget», som skulle granska norsk presse sin omgang med kjelder. Arbeidet, som vart leia av Sven Egil Omdal, har no kulminert i ein rapport som føreslår seks endringar i Ver Varsam-plakaten.

Det er punkt 3.1, 3.3, 3.6, 3.7, 3.8 og 3.9 i kapittelet «Journalistisk åtferd og forholdet til kildene» utvalet føreslår endra (sjå faktaboks nedst i saka). Dersom utvalet får gjennomslag, vil følgjande reglar inn i plakaten:

• Personkarakteristikkar og udokumenterbare påstandar bør ikkje siterast anonymt.
• Opptak av intervju skal informerast om på førehand.
• Urutinerte kjelder bør gjerast oppmerksame på at dei har moglegheit til sitatsjekk.
• Ingen utanforståande har rett til å få utlevert upublisert materiale. Tidlegare sto det at det «som hovedregel ikke [skal] utleveres til utenforstående».
• Media er pliktig til å gje att meiningsinnhaldet i det som vert brukt av intervjuobjektet sine fråsegn i indirekte sitat, medan sitat skal bli gjeve att presist.
• Sitatsjekk er personleg. Dermed er det intervjuobjektet som har krav på å få sitatsjekk, og ein kan nekta kommunikasjonsmedarbeidarar å koma med kommentarar til gitt frå seg intervju.
• Vis særleg omsyn til urutinerte kjelder, og ver påpasseleg med å bruke sosiale medium som kjeldegrunnlag.

– Det er oppsiktsvekkande å sjå kor mange redaktørar som ikkje veit korleis medarbeidarane sine handhevar sentrale ting i presseetikken, seier leiar av Kildeutvalget, Sven Egil Omdal, til Medier24.

Han peiker spesielt på sitatsjekk, å klargjera premiss for intervjusituasjon og dokumentering av kontroversielle intervju.

Innskjerpingar og presiseringar

Utvalet kjem også med ei rekkje andre forslag, som å auka bruken av ein «djevelens advokat», som får i oppgåve å utfordra eventuelle fastlåste narrativ i ei sak.

Utvalet ber norske redaksjonar i større grad synleggjera bindingar.

Vidare ynskjer dei å redusera bruken av skriftlege intervju.

I tillegg ber dei Norsk Presseforbund utarbeida «en enkel veileder som journalistene kan dele med kilder for å gjøre dem forberedt på hva de vil møte i form av sitering, sitatsjekk og presseetiske regler.»

– Ingenting er radikalt nytt, men me føreslår ein del innskjerpingar og presiseringar i Ver Varsam-plakaten, seier Omdal til Medier24.

Mot amerikansk modell

Dei mest sentrale endringane er å visa omsyn til urutinerte kjelder, innstramming av sitatpraksis og å hindra kommunikasjonsmedarbeidarar å endre på intervju.

– Om nokon med eit omtrentleg forhold til sitering i dag meiner dette er ei innstramming, er det utmerka, for det er det er meint å vera, seier Omdal, og peiker på justeringa av punkt 3.7 i Ver Varsam-plakaten.

– I praksis betyr det at ein når ein indirekte siterer, skal ein gje att meiningsinnhaldet. Når ein gjer att i sitat, skal det vera presist. Det som står på trykk, skal vera sagt, legg Omdal til.

Medier24 hadde i vår ein reportasje med fleire utanlandske Oslo-korrespondentar som gjekk kraftig ut mot den norske sitatpraksisen. Financial Times-journalist RIchard Milne kalte den «søppel», og sa at «angloamerikanske journalistar tykkjer den er latterleg». Fleire tok då til orde for å innføra den angloamerikanske sitatpraksisen – kor ein er nøydd til å sitera ordrett det intervjuobjektet sa.

– Går ein nærmare den angloamerikanske modellen no?

– I indirekte tale skal ein vera lojal mot meiningisnnhaldet, medan ein i sitat skal vera lojal mot det som vert sagt. Det er ei tilnærming mot det amerikanske, franske og tyske. Likevel meiner me det ikkje er dagens reglar som er problemet. Den norske sitatpraksisen ville vore mykje meir lik den europeiske praksisen om VVP vart handheva, seier Omdal.

No ynskjer Omdal å ta «tilbake» kontrollen frå kommunikasjonsmedarbeidarane.

– Kontroll av intervjuet skal gå mellom kjelde og journalist, for å hindra at rådgjevarar nyttar det til å endra etter kva dei meiner er lurt å seia og ikkje. Det er eit brot på kontrakten som ligg i intervjuet. Dette er blant dei største problema norske journalistar opplever i dag, seier Omdal, og legg til:

– Me ynskjer å attvinna tapt terreng for den kritiske journalistikken.

– Stort arbeid

Generalsekretær Elin Floberghagen i Norsk Presseforbund seier til Medier24 at det er gjort eit veldig grundig og viktig arbeid for å kasta lys over problemstillingar mellom media og kjelder.

– Dette er eit stort arbeid, som vil ta tid å vurdera. Det første me gjer er å oppmoda til brei debatt både i, og utanfor, bransjen.

No vil dei be dei ulike presseorganisasjonane diskutera endringane i eigne fora, før dei skal drøfta vidare saksgang i styremøte i Norsk Presseforbund 29. november.

– Rapporten gjer to ting. På den eine sida føreslår den konkrete endringar i Ver Varsam-plakaten, men den utfordrar også redaksjonane i større grad å ha etiske husreglar som utfyller VVP, seier Floberghagen.