Varaordføraren på Askøy «drukna» i spørsmål frå pressa: Slik opplevde Bård (65) vasskrisa

Det er torsdag kveld, rundt klokka 23, og varaordførar Bård Espelid i Askøy kommune sit og ser Dagsnytt. Ein VG-journalist ringer.

– Det var først då eg forstod at dette var veldig alvorleg.

Vasskrisa i Askøy hadde byrja å utbrodera seg i media, og ein eittåring hadde akkurat mista livet. VG lurte på om dødsfallet hadde samanheng med det smittefarlege vatnet i kommunen.

– Kunne ikkje la meg styra

I vekene som følgjer blir det skrive fleire tusen presseoppslag om vasskrisa på Askøy. Over 2.000 personar vart sjuke, 76 personar vart lagt inn på sjukehus og to dødsfall vart kopla til det farlege vatnet.

Ei rekkje pr-byrå banka på døra.

Ved ein slump vart varaordførar Bård Espelid for Askøylisten sett til å handtera saka. Han er pensjonert ingeniør, og hadde peiling på røyr. Media hadde han derimot lite erfaring med.

– Men eg hadde jo snakka med lokalavisa på telefon tidlegare, nyanserer Espelid overfor Medier24.

Plutseleg sto riksmedia i flokk rundt han, og på rådhuset sat journalistane og jobba, morgon og kveld, for å finna ut kva som forårsaka det smittefarlege vatnet i kommunen med dryge 27.000 innbyggjarar utanfor Bergen.

Veldig mange internt var oppteken av kva han skulle seia og ikkje, ifølgje Espelid. Men når alt kom til alt stolte han berre på seg sjølv.

– Eg kunne ikkje la meg styra, for då kunne eg ikkje ha svart på noko i frykt for å seia noko gale, seier Espelid – som no er opposisjonspolitikar i kommunen.

Overrumpla av informasjonsbehov

For Bård Espelid betydde det å byrja dagen med radiosendingar i 6-7-tida, og avslutta den med Kveldsnytt på tv. På det meste gjekk det 40-50 telefonsamtalar med journalistar dagleg. Etter om lag ei veke hyra dei på Fredrik Hannestad i Nor PR for hjelp.

Media, og spesielt VG, var svært aktive i felt for å avdekkja kva som hadde skjedd, seier Espelid.

Kunne det vera jordskjelv?

Sprenging i nabolaget?

Uhygienisk kalktransport?

Journalistane lurte, men ingen hadde umiddelbare svar.

– Media sette agendaen. Vegen vart til medan me gjekk, og me fekk meir kontroll på handteringa då me greidde å strukturera oss sjølv. I innleiinga var det ganske kaotisk, og det var ikkje me som styrte situasjonen. Me var overrumpla av omverda og eit informasjonsbehov me ikkje var førebudd på.

– I tillegg grov media opp mykje informasjon me sjølv burde hatt. Det var veldig utfordrande å få informasjon om manglar ein var nøydd til å kommentera på løpande band, seier han.

Hylla for handteringa

Spesielt i direktesendingar lærde Espelid seg ein lærepenge. Då opplevde han å bli stilt til veggs om nyheitsinnslag som gjekk på direkten, utan at han hadde blitt orientert om kva saka handla om, eller korleis dei vinkla, på førehand.

– Den første tida lurte eg dermed på om media hadde som mål å overrumpla og setja intervjuobjektet ut. Men eg forstod at det nok handla meir om at eg sjølv ikkje spurte kva det dreidde seg om på førehand.

– Tenkjer du det er ein del av media sin jobb å legga premissane klare på førehand?

– Eg tykkjer jo det, seier Espelid.

Sjølv om kommunen mista tillit, innbyggjarar var rasande og aviskommentatorane var nådelause, fekk Espelid ros for jobben han gjorde. Redaktør Bjørn Sæbø i Rogalands Avis gav han følgjande attest:

«Varaordføreren står oppreist i stormen, sender ingen foran seg og er som renset for klisjeer og – gjerne upassende i denne sammenhengen – bullshit-ord», skreiv Sæbø i sin kommentar med tittelen «Politikk uten PR – klart som vann». Fleire redaktørar og journalistar Medier24 har snakka med rosar Espelid for handteringa.

– Det var veldig motiverande og oppmuntrande å få den type respons, seier han.

Espelid hadde to val. Ta vare på eige omdømme, eller sikra for best mogleg informasjon overfor innbyggjarane?

– Ein kunne vald ein strategi for å beskytta kommunen sitt omdøme, handlingar, rolle og funksjonar. Det trur eg ville vore ein svært dårleg strategi, seier han.

– Eg var ein politisk representant, og hadde eit mandat frå innbyggjarane. Me skulle informera om kva samfunnet hadde behov for å vita, legg han til.

– Ikkje ver selektiv. Svar P4 som VG

I mediehandteringa hadde han tre ord å etterleva:

Open, tilgjengeleg og audmjuk.

Alle skulle svarast, anten det var P4 i Oslo som ringde, eller VG som sto på rådhustrappene.

– Ein må ikkje vera selektive, for alle media er viktige på sitt vis. Å behandla ulikt fordi nokon er riksdekkjande ville vore ein farleg strategi, seier han.

Ofte ville folk ha svar på ting han ikkje visste. Då gjorde han eigne undersøkingar, fann svaret og ringde opp igjen. Slik sørgja han for at alle fekk svar på alt dei lurte på.

– Om du seier du skal komma tilbake med eit svar, men ikkje gjer det, mistar du all tillit, seier han.

Vidare har han eitt råd til andre som hamnar i liknande situasjonar:

– Ikkje forsøk å tilfredsstill pressa med at eit kvart svar er betre enn ingen svar. Då er det lett å komma ut på glattisen. Eg var kanskje på glattisen nokre gongar, men då fekk eg tilbakemeldingar internt om at eg kanskje gjekk for langt.

Frå juni til august er «Askøy» nemnt i 5.501 presseoppslag, viser eit søk i Retriever. Ifølgje Espeland og Nor PR handla 2.900 av dei om vasskrisa. Lokale, regionale, riksdekkjande og utanlandske medium var til stades.

– Då eg først kom inn i sjølve saka kunne eg ikkje sjå føre meg kor intenst og stort medieinteressa var for denne vasskrisa, seier han.

Fått stor respekt for journalistikk-faget

Heime i huset til Espelid på Kleppestø i Askøy kommune ligg avisene strødd. Både Bergens Tidende, A-magasinet og Dag og Tid er representert. Etter eit langt liv for den ivrige avislesaren var det likevel eit par ting som overraska han.

– Journalistane si evne til å finna informasjon var imponerande, seier Espelid.

Det var fleire oppslag som gjorde inntrykk på den tidlegare varaordføraren.

– Eg skjønte at journalistikk er eit fag, og det faget har eg fått stor respekt for, seier han.

Heilt konkret peiker han på ein telefon han fekk frå Dagsavisen i Oslo, som ringde for eit intervju.

– Etter telefonsamtalen tenkte eg «kva i alle dagar var dette?». Eg var veldig redd for kva som kom ut av den samtalen, fordi eg opplevde det som litt diffust i andre enden, og at han ikkje oppfatta kva eg hadde å seia, seier han.

– Og så las eg artikkelen. Det var så jævlig spot on og bra.