BT-journalist: - Eg har dekt mange overgrepssaker, men dette har vore ein augeopnar for meg

– Eg høyrde om denne jenta for første gang i september 2017. Då fekk eg vite at det fanst ei jente som var så skada at ho måtte leggjast i belte fire gongar om dagen. Då var ho berre 17, og det verka ikkje heilt enkelt å få tak i ein mindreårig på ei lukka avdeling, seier journalist Ingunn Røren til Medier24.

Våren 2018 hadde ho undersøkt nok til at ho visste dei hadde ei god sak, og bad leiinga i BT om å få grave meir i dette. Ho fekk umiddelbart ja. Då jenta vart myndig, sommaren 2018, fekk ho samtykke til å møte ho og intervjue jenta.

«Faren er dømt for minst 160 overgrep mot denne jenten. Hun er så skadet at hun har vært inne­låst på sykehus i Bergen i snart fire år.» står det i store bokstavar over denne Bergens Tidende-artikkelen som kom fredag. Teksten er akkompagnert av ei ung, smilande jente.

Situasjonen for den unge jenta i dag kunne knapt vore ein større kontrast til det store smilet på den vesle jenta. Sidan ho var 14 år har ho blitt haldt fysisk fast eller lagt i belte 2.539 gongar. Ho får knapt man inn i munnen, utan å få vonde assosiasjonar.

Både saka og journalistane har fått enorm respons og engasjement. Sidan mai i 2018 har tre journalistar, Ingunn Røren, Per Lindberg og Anders Eriksen, jobba nærast fulltid med artikkelserie om overgrep. Fredag kom første store reportasje.

Over 200 dommar

– Det har vore krevjande. Me har vore i dialog med veldig mange skada og sjuke menneske. Denne jenta er jo berre ein av dei me har snakka med. Me har òg snakka med fleire som er veldig, veldig skada og sårbare. Der har teke tid å byggje opp tillit til dei og personane rundt dei. 

Saman har dei gått gjennom 200 dommar og registrert data frå alle dommane. I arbeidet har dei funne mange skjebnar. Både unge og eldre. Psykisk sjuke, traumatiserte, og isolerte menneske, etter å ha blitt utsett for overgrep.

Det har gjort inntrykk på journalist Per Lindberg.

– Eg har dekt mange overgrepssaker, men dette har vore ein augeopnar for meg. I ei del saker trur eg at skadane vert underkommunisert i måten dommar vert skrivne på. Det er mi personlege meining. Det er eit klisjémessig merkeleg domsspråk. Ein får kanskje ikkje fram skadane i den enkelte sak. Mykje flosklar. Det er mi magekjensle.

Òg Ingunn Røren innsåg at dei tidlegare har svikta i å få fram alvoret, og konsekvensane, i overgrepssaker.

– Denne jenta var utgangspunktet. Då me fekk høyre om hennar skjebne, byrja me å tenkje på at me heile tida har vore for dårlege på å fortelje. Altfor mange gongar har me skrive at offeret har «store psykiske problem», utan å ha vore flinke nok til å gå inn i det skikkeleg. Når ho er så skada etter dette, så tenkte me at det må jo finst fleire. Og det har me fått stadfesta. Me trudde ho var ytterpunktet for kor skada ein kan bli, men me har funne nokon som er endå meir skadd, legg ho til.

Saka held fram under biletet.

Fleire saker kjem

Datajournalist Anders Eriksen fortel om krevjande registrering av data frå dommane dei har gått gjennom. Han meiner det ser ut til å vere nærast fritt fram for dommarar å velje korleis det skal skrivast, og kva informasjon som skal takast med.

– Det er vanskeleg lage statistikk frå dommar, fordi ein veit aldri kva ein får i dommane. Nokre stader skriv dei detaljert kva skader dei har fått, medan i andre dommar står det ikkje noko som helst, seier han.

Røren fortel at dei vart møtt med skepsis av psykiatrien då dei sa dei ville lage ein reportasje om den sårbare jenta. Likevel fekk journalistane overtydd dei om at det kunne ha noko føre seg å gi tilgang.

– Litt av nøkkelen var at me la det fram som ei gransking, og at me skulle gå skikkeleg inn i materialet og granske mange dommar – ikkje eitt enkelt offer eller éi enkelt sak, men å få fram ei av mange stemmer. Me har fleire saker til med offer i ulike kategoriar som kjem. Det var viktig at dei ikkje skulle stå åleine om det, seier Røren.

Etiske utfordringar

Inne i saka kan ein òg få spele av ei lydfil av ein låt den no 18 år gamle jenta har skrive og spelt inn, kor ho syng om oppveksten sin.

Bilete av jenta som ung er usensurert. Ferske bilete, tekne på sjukehuset, derimot, har alle til felles at dei skjuler ansiktet hennar. Slik skal ho ikkje kjennast igjen.

– Kva etiske vurderingar gjorde de knyt til identifisering av jenta som ung? Kva om ho angrar seg når ho vert eldre – og frisk?

– Ho er ikkje identifisert i den forstand. Me brukar eit bilete av ho som born som dei aller færraste vil kunne kople til ho, seier nyheitsredaktør i Bergens Tidende, Jan Stian Vold, til Medier24.

– Det er hennar vurdering òg. Dei som kjenner ho, kjenner historia. Ho har vore ute av samfunnet og familien så lenge at det er ingen der som ikkje veit det. Alle i næraste familie har vitna i retten, så det er ingen overrasking for nokon.

Røren fortel at jenta, og apparatet rundt ho, har vore sterkt involvert i prosessen fram mot publisering.

– Eg har prata mykje med alle i apparatet rundt offera om kvifor dette er viktig. I etterkant har me brukt mykje tid på å la jenta få lese og godkjenne alt. Ho har gått gjennom alt av tekst og bilete saman med både verje, bistandsadvokat og støttekontaktane. Alle som er tett på ho har lese det fleire gongar, seier ho.

Ifølgje journalistane har fleire av dei etiske vala blitt gjort etter fleire samtalar med jenta.

– Det er viktig å seie at alt er gjort i samråd med 18-åringen og dei som representerer ho. Dei har vore involvert heile vegen, og har fått sett korleis ting blir. Me har diskutert konsekvensane av vala me tek med verje og bistandsadvokat. Me har òg vore veldig nøye på kva bilete me nyttar og ikkje. Me har teke ut ein del bilete, fordi dei vert for identifiserande, seier Vold.

Røren legg til:

– Sjølv om ho er skada er ho ei intelligent og oppegåande jente. Når ho har vurdert korleis ho er framstilt har ho kome med gode innspel og retta opp faktafeil.

 – Det er viktig for historia at biletet av ho som lita jente, i latter og leik, er i ekstrem kontrast til den historia me fortel om. Det er det saka handlar om – eit øydelagd liv. Biletbruken er ekstremt viktig, og det har vore mange vanskelege val, seier Vold.

Saka held fram under biletet.

Har fått respons frå overgrepsoffer

Artikkelserien har fått tittelen «De øydelagde». Òg det var oppe til diskusjon hos Bergens Tidende.

– Me diskuterte lenge om det var riktig å kalle serien det, eller om det kunne bidra til å setje eit stempel på menneske som dei ikkje ville like. I løpet av helga har det kome reaksjonar frå mange overgrepsoffer som skriv at det er heilt riktig at serien heiter det, seier Røren.

– Dei føler seg heilt, eller delvis, øydelagde, legg ho til.

– Me visste ikkje om me ville få intervju første gang me snakka med ho. Ho brukar ikkje mange ord, men svarar godt på det ho blir spurt om. Me fekk ein betre samtale med ho i det første møtet enn det me hadde trudd, seier Røren vidare.

No håpar dei å auke medvitet om konsekvensane overgrep kan få for offera, og kor alvorleg den psykiske påkjenninga kan vere.

– Å dokumentere kva type skadar det er snakk om har vore store deler av motivasjonen for prosjektet, seier Vold, medan kollega Røren legg til:

– Me håpar serien kan føre til større kunnskap hos folk flest. Både når det gjeld kva dei skal sjå etter og kor store øydeleggingane kan bli for dei som vert utsett.

Lindberg håpar det kan ha ein effekt på potensielle overgriparar.

– Fleire ekspertar har sagt det er viktig å få fram skadane ungane vert utsett for, fordi det er viktig at vaksne vert kjent med skaderisikoen ved å misbruke eit barn. Hjelpeapparatet seier at det kan ha ein preventiv effekt å få fram øydeleggingane. 

Enorm respons

Onsdag morgon har saka på tvers over ulike Schibsted-aviser selt over 2.000 nye abonnement. Oppsiktsvekkande er det òg at 86 prosent av kjøparane er kvinner.

I Bergens Tidende har den blitt lese av meir enn 60.000. I tillegg har journalistane nærast sumt i e-postar etter publisering.

Nyheitsredaktør Jan Stian Vold er nøgd med responsen, men er tydeleg på at det viktigaste med denne artikkelserien er historiene, og ikkje abonnementssal.

– Eg er veldig glad for at journalistikken når ut og at me sel abonnement, men i akkurat denne saka klarar eg å leggje vekk akkurat den biten, fordi omstendet er slik det er. Saka handlar om det dei handlar om – og det er stas at me lukkast – men det eg er mest nøgd med er at me klarar å belyse eit ekstremt samfunnsproblem på ein heilt ny måte, seier han.

Røren legg til:

– Eg har fått forrykande respons på artikkelen, og har ikkje rokke å svare på alt enno.

Òg journalist Lindberg har fått tilbakemeldingar.

– Eg fekk ein e-post i dag tidleg frå ein behandlar i hjelpeapparat som meinte at me måtte løfte gruppa som var fullstendig psykotiske og som vert tvangsinnlagd, og rusar seg, som følgje av slike hendingar.