Avisa Nordland med tidenes lengste reportasje: Følgte psykisk sjuke «Mia» i 16 månadar

I november 2017 får Avisa Nordland tips om at dei bør gå på eit møte om fengslingsforlenging i Salten Tingrett. Journalist Alexander Kjønsø Karlsen går på møtet.

Inn kjem ei jente tidleg i 20-åra. Ho er 1.40 høg, går i rosa blinkesko, har ein bamse i handa og smukk i munnen. AN kallar jenta «Mia».

«aia» er eskortert av tre tenestemenn. Ho er sikta for grov valdskriminalitet og knivtruslar.

– Eg har aldri sett liknande etter fem år som krimjournalist, seier Kjønsø Karlsen til Medier24.

Den vesle jenta vart født i ein barneheim i Romania i 1995, og flytta til norske adoptivforeldre i 1998. Ho er psykisk sjuk, og vert av AN-journalistane beskrive som ein kasteball i «systemet».

Møtet med den vesle jenta resulterte først i eit fire artiklar langt sakskompleks i slutten av november 2017. For journalistane var det likevel tydeleg at saka burde følgjast opp ytterlegare.

– Heile møtet var så sprøtt at me tenkte der ligg ei sak her. Då byrja me å følgje ho i månadane som kom, inn og ut av psykiatri, fengsel, institusjon, og tilbake til akuttpsykiatri.

– Folk trur ho finn på ting

Saman med journalistane Anders Bergundhaugen og fotograf Tom Melby har dei arbeidd fram tidenes lengste Avisa Nordland-reportasje – på 44 sider – som kjem på digitalt fredag ettermiddag, og i magasinet «Endelig Helg» laurdag.

I 16 månadar har dei følgt den 23 år gamle «Mia». Ho har sjølv oppheva teieplikta overfor journalistane.

– Utgangspunktet for saka er å finne ut korleis i all verda det har blitt slik. Ho er openbert sjuk, og fleire legar og sjukepleiarar har åtvara mot å sende ho tilbake til fengsel. Der sit ho enno – ho har ikkje blitt friskare for å seie det slik – og ho har pådrege seg nye tiltalar i varetekt, seier journalist Siri Gulliksen.

Med til historia høyrer det at ho meldt adoptivfaren sin for valdtekt. Saka vart lagt bort, faren dømt uskuldig, og den unge kvinna har verken blitt trudd av eigen behandlar aller rettsvesenet.

– Folk trur ho finn på ting – så er det viktig å ha det med. Faren er etterforska, saka lagt bort og han er per definisjon uskuldig, seier Gulliksen vidare.

– Det har vore dei vanskelege tinga. Ho er psykisk sjuk, og sjølv om ho er kjent tilrekneleg rettsleg, må me ta ei vurdering. Då har det vore viktig å ha hennar verje og advokat med på laget. Me har treft adoptivforeldra, så dei er òg med i saka, legg ho til.

På 200 dagar i fengsel gjorde kvinna 41 forsøk på skade seg alvorleg eller ta sitt eige liv. «Mia» brukte stadig nye, og meir gjennomtenkte, metodar.

– Veldig stor del av historia er at ho har forsøkt å ta livet sitt. Det kjem i konflikt med Vær varsom-plakaten (§4.9, journ. anm.) om å beskrive metodar om sjølvmord. Det har me gått veldig mange rundar på, seier Gulliksen.

Samarbeid med SUJO

Journalist Anders Bergundhaugen vart kopla på arbeidet med reportasjen i januar, og har fått i oppdrag å sjå på saka med falkeblikk.

– Eg har forsøkt å finne ut kor mange fleire som er i ein liknande situasjon. Med psykisk sjuke i fengsel, korleis dei vert behandla, kva kriminalomsorga gjer og eg har forsøkt å fått svar frå både justis- og helsesektoren, seier han, og legg til:

– Ho fell mellom to stolar, og sjølv om alle instansane gjer det dei skal, så blir ho ein kasteball mellom desse. På bakgrunn av det kjem det ein del saker og oppfølgjarar i kjølvatnet av reportasjen, seier han.

AN har jobba med reportasjen i samarbeid med Senter for undersøkende journalistikk (SUJO) ved Universitet i Bergen. Saman med instituttleiar Per Christian Magnus og reportasjeleiar Kristine Holmelid.

– Magnus tente veldig på saka og ynskja å bidra økonomisk og fagekspertise i form av reportasjeleiing og «coaching», seier Gulliksen, og legg til:

– Saka hadde kome uansett, men produktet hadde ikkje blitt i nærleiken utan dei. Me har vore i Bergen på workshops, dei har vore her, me har forkasta fleire manus og nesten byrja på nytt fleire gonger. Det har vore veldig vanskelege etiske problemstillingar å ta stilling til. Dei siste vurderingane har me teke her på huset, men me har hatt veldig godt hjelp frå Bergen.

Kan stå til ansvar for eigne handlingar

Sjølv om «Mia» oppheva teieplikta overfor journalistane, var det ikkje berre-berre å få innsyn i dokument og saksopplysningar.

– Ikkje alle ville ikkje gi ho rett til å bestemme over det sjølv. Nokre nekta oss innsyn – men kommunen som har ansvaret for ho, som me sende innsynsbegjæring til i slutten av november, sa i går (torsdag) at dei kunne gi ut informasjon, seier Gulliksen.

Vær Varsom-plakaten punkt 3.9 er tydeleg på at ein skal «opptre hensynsfullt i den journalistiske arbeidsprosessen. Vis særlig hensyn overfor personer som ikke kan ventes å være klar over virkningen av sine uttalelser.»

– Kva vurderingar har de gjort til hennar dømmekraft?

– Det er noko me har tenkt på, men spesialisthelsetenesta vurderte det til at ho kan stå til ansvar for eigne handlingar. Når spesialisthelsetensta har følgt ho tett over fleire år og ikkje har innvendingar mot det, har ikkje me forståing for vurderinga til kommunen som ikkje har følgt ho like tett, seier Bergundhaugen.

I selskap med Aftenbladet og BT

Både Stavanger Aftenblad og Bergens Tidende har tidlegare i år skapt stort engasjement i sine lokalsamfunn med gravesaker om utsette personar, som på ulike måtar har slite med psykiske lidingar.

BT si reportasje om eit psykisk sjukt overgrepsoffer selde over 2.000 abonnement på tvers over Schibsted-avisene i januar.

Nokre veker seinare kom Stavanger Aftenblad med ei reportasje om avdøde Siw (45), som vart funnen død i sin kommunale bustad etter eit liv prega av rus, vald, psykiske lidingar og utan at ho fekk hjelpa ho hadde behov for. Det skreiv Medier24 om måndag.

Journalist Bergundhaugen er glad for at leiinga gav dei tid og tillit til å jobbe så mykje med eitt sakskompleks.

– Eg vil seie at dette er unikt i AN-samanheng. Me må gi honnør til leiinga som set av tre journalistar til å jobbe utelukkande med dette. Me har no kollegaer som må springe ekstra for å kome i land med den daglege nyheitsdekninga, seier han.