Lillestrøm VGS takka først nei til Folke­opplysningen – så kom snuoperasjonen

Rektor Øivind Sørlie ved Lillestrøm vidaregåande skule takka først nei til å delta i «Folkeopplysningen»-programmet om «fake news», etter anbefaling frå fylkesadvokaten. Det viser interne dokument om sakshandsaminga Medier24 har gått gjennom.

I ein e-post 11. januar skreiv advokat i Akershus fylkeskommune, Mentz Grieg, at han tvilte på at programmet var gjennomførbart med omsyn til personvernlova, opplæringslova og etikk.

Etter at NRK gjekk mot fylkeskommunen sin konklusjon og la fram sine vurderingar, snudde skulen.

Programmet vart ikkje vurdert som problematisk i høve vallova, verken av NRK, skulen, eller fylkeskommunen, kjem det fram i dokumenta.

Produksjonsselskapet Teddy TV tok først i desember i fjor kontakt med rektor Sørlie om «Folkeopplysningen»-programmet «Valget». Etter planen skulle programmet på lufta våren 2020. Førre veke vart det kjent at programmet skal sendast i november i år.

• Det har ikkje lukkast Medier24 å få svar frå NRK eller rektor Øivind Sørlie måndag ettermiddag. Les kommentarane til fylkesrådmann Knut Sletta lenger ned i saka.

– Etisk problematisk

I byrjinga av januar sende redaktør Lasse Nederhoed i Teddy TV ein gjennomføringsplan for den skjulte delen av prosjektet, som på det tidspunktet hadde fått tittelen «Make Lillestrøm Great Again», til Sørlie.

Då rektoren bad Akershus fylkeskommune om ei juridisk vurdering, var dommen tydeleg frå fylkesadvokaten:

«Ifølge personvernforordningen artikkel 6 nr. 1 bokstav a, vil behandlingen være lovlig dersom den registrerte har gitt samtykke til behandling av sine personopplysninger for ett eller flere spesifikke formål. Dette vilkåret vil etter vår oppfatning ikke være oppfylt i det opplegget som Teddy TV har presentert, ettersom opplegget forutsettes at deltagerne (elever og lærere) skal manipuleres og lures», står det i advokat Grieg si vurdering datert 11. januar.

Grieg tykte òg det var etisk problematisk at rektor Sørlie skulle vera den einaste på skulen som var informert om «TV-selskapets skjulte agenda», står i same e-post.

Advokaten stilte seg i tillegg tvilande til at eit slikt eksperiment er «utøvelse av journalistisk ytringsfrihet». Dermed kunne dette vere i strid med personopplysningsloven, §3. som gir unntak med omsyn til til ytrings- og informasjonsfridomen.

Tre dagar seinare, 14. januar, takka rektor Sørlie nei til å bli med på programmet, med bakgrunn i Grieg sine vurderingar. Deretter formidla vidare Teddy TV til Sørlie at NRK sin jurist stilte spørsmålsteikn ved dei Grieg sine vurderingar.

Likevel sto Grieg ved konklusjonen om at skulen ikkje bør inngå ein avtale med Teddy TV om prosjektet som vart lagt fram.

«Følgelig mener jeg at dette uansett er betenkelig både ut fra personvern, opplæringslov kapittel 9A og etisk», skriv han i ein e-post 14. januar.

Snuoperasjonen

NRK sin jurist stilte seg spesielt undrande til Akershus-juristane si vurdering av personopplysningslova.

Dermed sende NRK 17. januar eit skriv til Teddy TV, som igjen formidla vidare dokumentet, signert etikkredaktør Per Arne Kalbakk og Kari Anne Lang-Ree, frå NRK si juridiske avdeling, til fylkeskommunen.

Her står det at «prosjektet vil bli gjennomført og publisert i samsvar med presseetiske og rettslige regler, og at det vil skje på en kontrollert og trygg måte».

«NRK støtter prosjektet fullt ut», skreiv NRK vidare i dokumentet datert 17. januar.

På bakgrunn av NRK sine vurderingar avtalte fylkesadvokat Geir Atle Mjeldheim, regiondirektør i fylkesadministrasjonen John Arve Eide og rektor Øivind Sørlie eit nytt møte for ei ny vurdering. Med NRK sine vurderingar i bakhand konkluderte dei med at programmet ikkje innebar brot på personopplysningsloven eller opplæringslova.

– Burde ikkje vore gjennomført

Knut Sletta, fylkesrådmann ved Akershus fylkeskommune, er sett opp som fylkeskommunen si «pressekontakt» på saka. Han kommenterer snuoperasjonen slik overfor Medier24:

– Då prosjektet vart vurdert på nytt fekk me ny informasjon frå NRK. Prosjektbeskrivinga og deira rettslege og presseetiske vurderingar vart oppdatert. Informasjon som ikkje låg føre i første runde gjorde at det vart vurdert som innanfor, seier Knut Sletta, fylkesrådmann ved Akershus fylkeskommune til Medier24.

I ettertid er Sletta tydeleg på at dei aldri burde vore med på prosjektet til NRK og Teddy TV.

– Min konklusjon i dag er at prosjektet ikkje burde vore gjennomført. Vesentlege problemstillingar knytt til manipulering av elevar, tillitsforhold mellom elevar og lærarar – og valet som institusjon – vart ikkje problematisert, legg han til.

– Opplevde de eit press frå NRK? 

– Me konkluderte først med nei, og så stilte dei spørsmål ved dei juridiske betraktningane frå fylkeskommunen. Det var grunnlaget for ein ny runde, seier han.

Rektor tek sjølvkritikk

Skulen har ifølgje fylkeskommunen 308 røysteføre elevar, fordelt på 15 kommunar.

I eit notat frå rektor Sørlie, som er datert fredag 6. september, skriv han at òg han tek sjølvkritikk på at dei ikkje godt nok vurderte ei potensiell påverking av det reelle fylkes- og kommunevalet.

«Når det gjelder mulige påvirkninger av det fylkes- og kommunevalget ble dette i for liten grad vurdert med tanke på forhåndsstemmer da debrifingen skjedd etter at forhåndsvalget var i gang. Det er også slik at debrifingen ikke nødvendigvis favner alle elevene eller alt det elevene ble utsatt for av påvirkning.»

Rådmann Sletta si gjennomgang av saka vert drøfta i Koordineringsutvalet i Akershus fylkeskommune måndag føremiddag.

Advokat Kari Anne Lang-Ree ved NRK si juridiske avdeling seier til Medier24 at dei ikkje har lagt press på fylkeskommunen.

I ein e-post skriv ho:

«Når det gjelder de juridiske vurderingene er de det samme i dag».

På spørsmål om kvifor dei ikkje vurderte vallova, skriv ho:

«Det følger av valgloven § 1-2 at den gjelder valg til representanter ved Stortinget, fylkesting og kommunestyre. Loven var derfor ikke et emne i notatet NRK skrev til Teddy TV, som gjaldt skolevalget og i hovedsak personvern.»

Advokat står på sitt

Fylkesadvokat Geir Atle Mjeldheim i Akershus fylkeskommune forklarar snuoperasjonen med NRK sine motførestellingar og nye vurderingar.

– Me konkluderte med at opplegget som vart skissert var i samsvar med relevant lovgjeving på området – både personopplysningsloven og opplæringslova.

– Kva var det som gjorde at de snudde?

– Me gjekk gjennom NRK sin argumentasjon, men me gjorde òg eigne vurderingar ein gong til.

– Kva var det med NRK sine argument som gjorde at de snudde?

– Det var ikkje berre NRK sine argument. Me gjorde ei fornya vurdering, mellom anna ut frå det NRK la fram.

– Var det ei feil vurdering?

– Nei, ikkje ei feil juridisk vurdering. Vår oppgåve var å kartleggja det rettslege handlingsrommet. Avgjerda var opp til rektor, og han måtte ta utgangspunkt i ei totalvurdering, med omsyn til andre premiss enn dei juridiske.

– Vurderte de prosjektet opp mot vallova?

– Nei, ikkje på det tidspunktet.

– Burde de det?

– Me hadde ingen konkret grunn til å gå inn på vallova slik det var skissert.

– Dersom de hadde visst alt de visste i dag, ville de vurdert vallova?

– Ja, dersom me skulle sett på heile saka frå eit rettsleg perspektiv i dag, kunne me òg ha teke vallova med i vurderinga, utan at eg kan spekulera meir i dette. Dette vert hypotetisk.

– Har prosjektet spelt ut seg på ein annan måte enn slik det vart førespegla?

– Eg kan ikkje gå inn på detaljane i prosjektet slik det vart gjennomført, fordi me ikkje har vore involvert i gjennomføringa.

– Opplevde de eit press frå NRK?

– Nei, me let oss ikkje pressa frå NRK.