Direktesendt overgrep av barn: Slik avslørte Adresseavisen saka

– Det er eit grufullt tema.

Det seier journalist Jonas Alsaker Vikan til Medier24. Saman med kollegane Jonas Nilsson, Rune Petter Ness og Espen Rasmussen har dei arbeidd med graveprosjektet som har fått tittelen «Barna vi sletter».

Hovudpersonen i saka er «Rosa» frå Filippinane, som berre var 12 år gammal då ho vart valdteken føre eit webkamera, medan det sat ein forretningsmann i Trøndelag og såg på det heile bak ein pc-skjerm.

– Arbeidet med saka starta i februar 2018. Deretter hadde me ein liten pause frå slutten av mars til mai, og så var det mykje research og jobb frå då og gjennom sommaren. Etter det gjekk me inn i ei fase kor me jobba med konkret utforming, presentasjon, samstundes som me gjorde klart kva som eigentleg er saka, og funna, gjennom hausten og fram til publisering. I desember var me i Filippinane, seier Alsaker Vikan til Medier24.

Dokumentasjon i bilete

Stadig kjem det nye saker i sakskomplekset. Til no har det kome ni artiklar om saka.

Det har vore lange dagar og seine kveldar i arbeidet med saka. Det er snart eit år sidan Adresseavisen vart presentert for dokumentasjon på dei djupt tragiske handlingane.

– Det som er litt unikt med denne saka er at noko av dokumentasjonen er i bilete. Dette er første gong kor informasjonen har vore i bilete – og ikkje i form av til dømes word-dokument, bøker, excel-ark, eller den type ting, seier Alsaker Vikan.

– Me fekk opplysningar som indikerte at det som står i saka er tilfelle. Då byrja me med research, verifisering av opplysningar og data i tillegg til ein del lesing om fenomenet direkteoverførte overgrep, held han fram.

Saka held fram under biletet.

Ynskjer openheit hos journalistar

Men det har kosta, skal me tru han og kollega Jonas Nilsson. Dei to står bak ei rekkje av Adresseavisen sine store gravesaker dei siste åra.

– Ein sit med saka i hovudet i mange månadar. For meg er det litt av min prosess når eg jobbar med slike saker. Eg må ha det i hovudet gjennom lang tid. Det er ikkje det kulaste i verda å gå med ei slik sak i hovudet. Det har blitt nokre draumar og rare episodar av og til, seier Alsaker Vikan.

– Etter eg var på ein behandlingsheim så gråt eg ein skvett på kvelden. Det skjedde 2-3 gongar. Ein dag vakna eg opp etter mareritt om å ha vore kidnappa i Manila, føyer han til.

Han er tydeleg på at han ikkje ynskjer å bli framstilt som verken offer eller ein det er synd på. Tvert om. Likevel ynskjer han meir openheit om mentale påkjenningar knyt til slike graveprosjekt.

– Ein må vere opne om ting me kjenner på. Det er tøft å arbeide med slike saker, så det er avgjerande å «debriefe» kvarandre og prøve å ha det gøy.

– Mareritt er ganske vanleg i gravesaker eg har jobba med. Anten fordi innhaldet er fælt eller fordi ein av ulike årsaker vert råka eller redd for trøbbel. Det er ikkje unikt for denne saka, held han fram.

For Nilsson, og kollegaene i Adresseavisen, har humor vore eit godt verkemiddel for å distansere seg frå saka.

– Ein går inn i eit sjølvforsvarsmodus kor ein bruker humor for å distansere seg frå verkelegheita. Det har vore så fælt at det vert absurd. Om folk utanfrå hadde høyrd korleis me omtalte det, hadde dei sikkert reagert. Men det er ein måte å handtere det på, seier han.

– Dette var mest krevjande

Likevel er det berre ikkje fjern dystopi og ei problemstilling som berre høyrer den tredje verda til. Iallfall ikkje når ein lokal, anerkjent, forretningsmann kan vere blant dei involverte i saka.

– I Adresseavisen må me gjerne ha ei lokal tilknyting, men ein kan seie at ein av tinga som er greitt med at verda har blitt mindre er at det er enklare å gjere saker med lokal tilknyting som rører ved større tema, fordi me har ein så moderne kommunikasjonsteknologi. Det som er kjipt med det så er det som regel at det er nokon med lokal tilknyting som har gjort noko jævlig. Det gjer at me hever blikket litt, og det er viktig å forstå at verda er mykje mindre enn før, seier Alsaker Vikan.

– Korleis var det å konfrontere forretningsmannen i Trøndelag?

– Eg vil ikkje seie så mykje anna enn det han har svart om at han tykkjer det er belastande og nektar for skuld, seier Alsaker Vikan.

– Kva har vore mest krevjande?

– For meg er det å finne informasjon. Eg skulle ønske eg hadde eit godt døme til deg, men det har eg ikkje. Då me byrja med saka, var ikkje sikta arrestert. Først seinare vart han arrestert – då vart det meir komplisert. I tillegg er det eit grufullt tema. Det er mindreårige personar som er ramma, legg han til.

Med omsyn til kjeldevern ynskjer han ikkje å gå ut med kor mange ulike personar han har prata med i samband med saka.

– Det har vore mykje arbeid i å sjekke ut data i bilete, metadata, og den type ting, for å verifisere at opplysningane stemmer. Det har vore ein ny måte å jobbe undersøkjande på, seier Alsaker Vikan.

– Viktig å beskytte ungane

Ansvarleg redaktør i Adresseavisen, Kirsti Husby, seier til Medier24 at det har gått føre seg fleire diskusjonar knyt til identifisering og sensurering av dei omtalte.

– Spesielt om borna og den trønderske forretningsmannen me skriv om. Detaljnivå av skildringar er òg alltid ei avveging. Det som var viktig var å beskytte, først og fremst, ungane, men òg vedkommande som er sikta, seier Husby til Medier24.

Ho er tydeleg på at undersøkjande journalistikk er eit viktig satsingsområde for Adresseavisen.

– Temaet i akkurat denne saka meiner me er viktig. Når kriminalitet går føre seg over landegrenser – i så omfattande skala – og det er så vanskeleg for politi å avdekkje, er det viktig for oss å setje søkjelyset på det. Både kor utbreitt det er, men òg for å vise fram offera. Dette er nok langt meir utbreitt enn det me likar å tru, held ho fram.

Redselsfullt møte i Filippinane

Som nemnt reiste også journalistane ned til Manila, som er hovudstaden i Filippinane. Der vitja dei eit topp hemmeleg behandlingssenter, som tek imot unge jenter råka av overgrep.

Dei fekk òg offeret «Rosa», og hennar tante «Camilla», som no sit fengsla for handlingane, i tale.

– Me kan ikkje seie så mykje om den kontakten der, diverre, men det me kan seie er at dei opne kjeldene var varierande i kor villige dei var til å stille opp, seier Alsaker Vikan.

– Cecilia Oeabanda driv eit senter for behandling av offer av seksuelle overgrep, og i det siste har fleire og fleire blitt utsett for direkteoverføre overgrep. Behandlinga må skje på hemmeleg stad i nærleiken av Manila, fordi når offera vert redda ut, tek dei frå dei familien. Ganske ofte vil andre i familien prøve å ta tilbake jentene sine. Dei får nye namn og det er mykje tausheit rundt det. Samstundes er ho av oppfatninga at Vesten må få meir informasjon om slik misbruk og kva det gjer med dei det råkar. I praksis er det fjernstyrt øydelegging av liv i Filippinane, seier Alsaker Vikan.

– Korleis var møtet med den behandlingssenteret?

– Redselsfullt. Det er menneske der som er så øydelagde at det er vanskeleg å førestille seg kor øydelagde dei er. Utfordringa er at me skal forsøke å gjere ein jobb og halda oss så urørt så mogleg, men òg opne nok til at me tek imot historiene.

Visualisering gir resultat

Alsaker Vikan fortel til Medier24 at lesartala har vore gode, og at saka er på nivå med dei mest leste abonnementssakene i 2018.

Det er mykje takka vere den visuelle framstillinga, skal me tru duoen Medier24 pratar med.

– Særleg når materialet er vanskeleg så prøver me å ta det eitt skritt lenger og lage ei digital oppleving, slik at ein fangar essensen i det sakene handlar om. Me har pikslar, datalinjer som føl deg gjennom saka og hoppar frå stad til stad, på same måte som datamaskina gjer i verkelegheita. Det har vore viktig å få ein visuell raud tråd i heile greia, seier Jonas Nilsson.

Eit bevisst val Adresseavisen har teke i samband med publiseringa er å ha ein byline utan å feste oppgåver og roller til dei involverte personane.

– I innspurten så sit alle i kjeldekoda til saka og redigerer og endrar. Det er ikkje berre éin person. Alle er involvert i presentasjon, seier Nilsson.

Alsaker Vikan supplerer:

– Det er eit bevisst val, fordi når me jobbar med eit felles prosjekt, driv me journalistikk. Me har ei sak me skal løyse, og så jobbar me alle saman med det. Me har møter, snakkar saman, utvekslar idear, og så vert det så gammaldags og irrelevant å vise til kven som har gjort nøyaktig kva.

– Lesartal og lesetid har vore bra. Det er på grunn av draghjelp frå presentasjonsjournalistikken, seier han.

Kan få konsekvensar

Nilsson byrja med digital presentasjon i oktober, og jobba med det heiltid frå slutten av november fram til publisering 3. januar.

– Det viktigaste er at me hjelp lesarane til å kome gjennom stoffet, ved å gjere essensen av saka meir forståeleg ved hjelp av ei god utforming. Om ein har større sakskompleks som skal publiserast over fleire veker, er det nyttig om lesaren kjenner igjen saka og at det tilhøyrer same sakskompleks. Menneske er visuelle vesen.

No håpar Alsaker Vikan at avsløringa kan få konsekvensar på juridisk nivå.

– Først og fremst er det eit grufull kriminalitetsområde. Men i dag (torsdag, journ. anm.) har me ei sak om ein bistandsadvokat kor han seier det er vanvettig å tenkje seg at ein norsk borgar kan gjere noko som rammar folk som allereie er i nød frå før, før han klappar saman datamaskina og går vidare i sitt overprivilegerte samfunn. Slik var ikkje mogleg på same måte før. Under research-arbeidet fann me ut at det har vore saker i domstolane i Norge, men det er vanskeleg for politiet å etterforske det. Det er ressurskrevjande. Summen gjer at det er riktig og viktig å setje fokus på.

– I torsdagens sak kjem det fram at offera ikkje har rett på erstatning når dei vert utsett for overgrep av norske borgarar. Det vert fremma eit forslag om at lova skal endrast slik at dei får rett på det. Det kan tenkjast at det er mogleg det vert ei ordning. Ikkje på grunn av vår sak, men om vår sak har bidrege til å setje søkjelys på det så er det fint, legg han til.